Aile baskısı ve töre çoğunlukla eğitimin önüne geçmiştir. Evli kadınların yarısı 15-35 yaş grubundaki genç kitleden oluşmaktadır. Kadınların hemen hepsinin çocuğu vardır. Kadın başına düşen ortalama çocuk sayısı ise 5’dir. Kadınların yarıdan fazlası hiç okula gitmemiş ya da ilkokulu terketmiş; % 27.9’u ilkokul mezunu ve % 9.8’i ortaokul ya da daha üstü eğitim almıştır. Doğu’da her 5 kadından birinin sadece dini nikahı vardır ve her 10 evlilikten biri çokkarılıdır. Yalnızca dini nikah oranı % 19.6, hem dini hem resmi nikah % 74.4, sadece resmi nikah % 5.8, nikahsız birliktelik %0.2’dir. Bu; Doğu’daki her 5 kadından birinin, Medeni Kanun’un boşanma, nafaka, eşten miras ve velayet gibi aileye ilişkin haklardan yararlanamadığı anlamına gelmektedir.
Bu doğrultuda bir diğer sorun evlilik yaşıdır. Türk Medeni Kanunu’nun 88. maddesine göre “Erkek 17, kadın 15 yaşını doldurmadıkça evlenemez” Oysa Doğu’da Evlenme sırasında yaşı Medeni Kanun’un şart koştuğu evlilik yaş sınırının altında olduğu için resmi nikah yapılmama oranı yüksektir. Oysa yasalara gore dini nikah ancak resmi nikahtan sonra yapılabilir. Dinle meşrulaştırılmaya çalışılan çok karılı evliliklerin üçte ikisi Güneydoğu Anadolu’da, üçte biri ise Doğu Anadolu’da görülmektedir. Bu oran Güneydoğu Anadolu’da %64, Doğu Anadolu’da ise %36’dır. Eğitim düzeyi arttıkça kadının “kuma” olmayı kabul etme oranı da düşmektedir.
Bölgedeki evlilik şekilleri de farklılık göstermektedir. Akraba evliliği yaygındır. Ataerkil bir gelenek olan akraba evliliklerinin amacı, sahip olunan mal ve toprağın ailede kalmasını sağlamanın yanında erkeklerin ekonomik ve politik çıkarlarını sağlamaktır.
Berdel bölgenin başka bir gerçeğidir. Berdel; iki aileden birer kadının evlenmek üzere aileler arasında değiş-tokuşudur. Bu gelenek, Güneydoğu Anadolu’da, Doğu Anadolu bölgesine oranla daha yaygındır. Berdel iki şekilde olmaktadır. Birincisi; bir kızın aile büyüğü ile (baba, amca, amcaoğlu …v.s.) evlendirilmesidir. Bu durumda; baba, kızını oğluna, ya da karısı ölünce kendine berdel yapabilir. İkincisi; çıkan kan davalarında kızların kan bedeli ya da kanın rüşveti olarak karşı tarafa verilmeleridir. Berdelle evlenen kadınların dörtte üçü Güneydoğu Anadolu’da yaşamakta; çoğu yaşlı ya da sevmediği biri ile tore yüzünden birlikte olmaktadır.
Kadınların çoğu evliliği kendi arzusu ile yapmamakta, evlenmelerine çoğunlukla babaları, bir kısmınınkine ise diğer erkek akrabaları (dede, amca, erkek kardeş/ağabey) karar vermektedirler. Bu kadınların büyük bir kısmı başlık parası karşılığında evlendirilmektedirler. Başlık parası; kadını ekonomik bir metaya indirgeyen, kadının evlilik konusundaki özerkliğini kısıtlayan, haklarını kocaya satan bir gelenektir.
Kadınlar boşanma sonrasında ekonomik açıdan yaşamlarını sürdüremeyecekleri, ailelerin ve yaşadıkları çevrenin baskı ve şiddetine maruz kalacakları, çocuklarını bir daha görmeyecekleri gibi endişeler ile, evliliğin sürmesinin imkansızlaştığı veya şiddete maruz kaldıkları durumlarda bile boşanmaktan korkmaktadır. Töreler ve dini yasalar boşanma oranını etkilemektedir. Zira; törelere gore erkek aile büyüklerinin onayı, boşanmanın gerçekleşmesi için en önemli unsurdur.
Bölgede baskın ataerkil aile yapısının hakimiyeti bireylerin sürekli başkasına bağımlı olarak hayatını sürdürmesine ve bu durumun intihar oranlarının, özellikle kadınlar arasında, yüksek olmasına yol açtığı görülmektedir. Bununla birlikte, genç kız ve kadınlar arasındaki intihar vakalarının önemli bir kısmının töre cinayetleri olduğu, aileleri tarafından psikolojik baskı altındaki kızların bilerek intihara sürüklendikleri veya işlenen cinayetlere intihar süsü verildiği yaygın bir kanaattir. Tecavüze uğrayan pek çok kadın ölümle tehdit edilmekte hatta hamile kaldığı öğrenilince vurulmaktadır.
Bu işler yasa yapmakla değiştirilemeyecek denli toplumsal nitelik taşımaktadır. Tek yol; zihniyet döüşümü gerçekleştirmektir. Zihniyet dönüşümü ise tek bir yöntemin uygulamasıyla gerçekleştirilebilmektedir : Ataerkil olmayan, eşitlikçi ve liberal bir eğitim modellemesi.
